аялал жуулчлал

Wednesday, December 2, 2009

Сар

Сар бол дэлхийн байгалийн дагуул: тойрог зам - дэлхийгээс 384,400 километр, диаметр - 3476 километр, жин - 7.35e22 кг
Хүмүүс сарыг эртнээс мэддэг байсан.
Тэнгэрт нарны дараа орох гэрэлтэй объект. Гэвч сар өөрөө гэрэл цацруулдаггүй зөвхөн нарнаас туссан гэрлийг ойлгож гэрэлтдэг. Сар дэлхийг нэг удаа тойрох үед дэлхий, нар, сар гурвын хоорондох өнцөг өөрчлөгдөж байдаг. Сарыг одтой харьцуулан ажиглахад хоног тутам зүүн тийш тодорхой зайнд шилжсээр 27.3 хоногт дэлхийг нэг удаа тойрно.

Сар дэлхийд хамгийн ойр орших тэнгэрийн эрхэс учраас хамгийн сайн судлагдсан. Саранд дэлхийнх шиг нягт цөм байхгүй, дундаж нягт нь 3,3г/см бөгөөд энэ нь дэлхийнхээс бага юм. Саран дээр усны уур, агаар мандал байхгүй учраас тэнд салхи салхилах, үүл манан үүсэх, бороо цас орох солонго татах үзэгдэл байхгүй. Сар нь нам гүм ертөнц. Тэнд нарны цацрагийг сарниулах агааргүй тул өдөр шөнөгүй хар өнгөтэй, одод хэзээ ч харагдана. Нар гармагц өдөр, шингэмэгц шөнө болно.

Үүсэл. Сар яаж үүссэн тухай маш олон таамаглал байдгийн хамгийн их өргөн дэлгэрсэн нь дэлхийтэй мөргөлдсөн нэгэн гаригаас тасарч үлдсэн гэдэг таамаглал юм. Уг мөргөлдөөний улмаас дэлхийгээс нэлээд том хэсэг тасарч сансарт цацагдсан нь мэдээж. Дараа нь цацагдсан бодисын нэг хэсэг нь дэлхий дээр дахин унасан бол нөгөө хэсэг нь сансар луу таран явжээ. Тойрог замд үлдсэн хэсгүүд хоорондоо нэгдэж сарыг үүсгэжээ.

Сар дэлхийг тойрох үедээ тэнгэрийн мандал дээгүүр явах шугамыг цагаан зам гэнэ. Нартай харьцангуй сар дэлхийг нэг бүтэн тойрох хугацааг билгийн сар гэнэ. Билгийн сар нь 29.5 хоног байна. Билгийн сар нь дараалсан хоёр тэргэл буюу хоёр битүүний хоорондох хугацаа юм. Сарны өдөр болж буй талд температур +120*С, шөнө болж буй талд  –170*С хүрдэг. Сар агааргүй тул нарны туяа огт сулрахгүй ирэх ба амьд организмд хөнөөл бүхий нарны элдэв туяа, сансрын туяа чөлөөтэй нэвтэрнэ. Сар соронзон оронгүй, цэнэгт бөөмсийн бүслүүргүй нь тогтоогдсон.

Сарны гадарга. Саран дээр уул нуруу, тал хөндий байдгийг 17-р зууны эхээр эрдэмтэн Галилей илрүүлжээ. Гадаргын ихэнх хэсэг нь уулархаг хамгийн өндөр нь 9км хүрнэ. Сарны гадаргууд урт ба гүнээрээ өөр өөр ан цав их бий. Сарны цагираг хэлбэрт уулууд үүсэхэд сарны дотоодын ба гадны хүч аль аль нь үйлчилдэг. Сар нь өөрийн идэвхт үеэ дээр үед өнгөрөөсөн боловч түүнийг сөнөсөн ертөнц гэж үзэж арай болохгүй. Гадаргыг нь элээх ус салхи саран дээр байхгүй учир гадарга нь бараг өөрчлөгдөхгүй. Сарны цаад тал нь наад талаа бодвол тал хөндий, нам доор газар багатай, уулархаг болохыг тогтоожээ.

Сарны судалгаа. 1959 онд Зөвлөлтийн сансрын хөлөг Луна 2 саран дээр буусан. Үүнээс хойш 1969 оны 7-р сарын 20-ны өдөр АНУ-ын Apollo 10 хөлөг газардаж анх удаа хүн хөл тавьсан. Энэ нь дэлхийгээс өөр гариг дээр хүн буусан анхны тохиолдол байлаа. Хамгийн сүүлийн удаа саран дээр 1972 оны 12-р сард буусан.
Pioneer 0 - АНУ Сарыг судлагч - (1958 оны 8 сарын 17)
Pioneer 1 - АНУ Сарыг судлагч - (1958 оны 10 сарын 11) Татах хүчнээс гарах хэмжээний хурд авах үедээ сүйрсэн.
Pioneer 3 - АНУ Сарыг судлагч - (1958 оны 12 сарын 6) Дэлхийн татах хүчнээс сугарах үедээ осолдсон.
Luna 1 - ОХУ Сарыг судлагч - 361 кг - (1959 оны 1 сарын 2) Сарыг хамгийн анх тойрон ниссэн. Нарны салхийг нээсэн ба одоо нарны тойрог замд байдаг.
Pioneer 4 - АНУ Lunar Distant Flyby - 5.9 кг - (March 3, 1959) Энэхүү сансар судлалын автомат станц нь нарны тойрог замд байгаа.
Luna 2 - ОХУ сарнаа газардагч - 387 кг - (1959 оны 9 сарын 12)  Luna 2 нь 1959 оны 9 сарын 14 нд сарны гадарга дээр анх газардсан.
Luna 3 - ОХУ Сарыг судлагч - 278.5 кг - (1959 оны 10 сарын 4) 1959 оны 10 сарын 7 нд саранд хүрч очин сарны харагддаггүй хэсгийн анхны зургийг илгээсэн. Энэхүү сансар судлалын автомат станц нь сар дэлхийн тойрог замд эвдэрсэн.
Ranger 3 - АНУ сарнаа газардагч - 327 кг - (1962 оны 1 сарын 26) Энэхүү сансар судлалын автомат станц нь нарны тойрог замд байгаа.
Ranger 4 - АНУ сарнаа газардагч - 328 кг - (1962 оны 4 сарын 23) Нэгдсэн улсын хамгийн анх сарнаа газардсан станц.
Ranger 5 - АНУ Сарыг судлагч - 340 кг - (1962 оны 10 сарын 18) Ranger 5 нь сарнаа газардах байсан боловч алдаа гарч сарыг тойрон судлагч болсон. Одоо нарны тойрог замд байгаа..
Luna 4 -ОХУ Сар судлалын автомат станц - 1,422 кг - (1963 оны 4 сарын 2) Lunar 4 нь сарнаа газардах төлөвлөгөөтэй байсан авч бүтээгүй. Одоо сар, дэлхийн тойрог замд байгаа.
Ranger 6 - АНУ сарнаа газардагч - 361.8 кг - (1964 оны 1 сарын 30) Энэхүү сар судлалын автомат станц нь сарны гадаргыг мөргөж сүйрсэн.
Ranger 7 - АНУ сарнаа газардагч - 362 кг - (1964 оны 7 сарын 26) 1964 оны 7 сарын 31 нд саранд хүрч очоод их хэмжээны зураг илгээгээд сартай мөргөлдсөн.
Ranger 8 - АНУ сарнаа газардагч - 366 кг- (1965 оны 2 сарын 17) 1965 оны 2 сарын 20. Mare Tranquillitatis-тай мөргөлдөх хүртлээ өндөр чанар бүхий зургуудыг дэлхийд илгээж байсан.
Ranger 9 - АНУ сарнаа газардагч - 366 кг - (1965 оны 3 сарын 21) Энэхүү сар судлалын автомат станц нь сарны гадаргыг мөргөж сүйрсэн боловч их хэмжээны зураг илгээсэн.
Luna 5 - ОХУ сарнаа газардагч - 1,474 кг - (1965 оны 5 сарын 9) Энэхүү сар судлалын автомат станц нь сарны гадаргыг мөргөж сүйрсэн.
Luna 6 - ОХУ сарнаа газардагч - 1,440 кг - (1965 оны 6 сарын 8) Одоо нарны тойрог замд байгаа.
Zond 3 - ОХУ Сарыг судлагч - 959 кг - (1965 оны 7 сарын 18) Сарны алслагдсан хэсгүүдийн зургийг илгээсэн ба одоо нарны тойрог замд байгаа.
Luna 7 - ОХУ сарнаа газардагч - 1,504 кг - (1965 оны 10 сарын 4) Энэхүү сар судлалын автомат станц нь сарны гадаргыг мөргөж сүйрсэн.
Luna 8 - ОХУ сарнаа газардагч - 1,550 кг - (1965 оны 12 сарын 3) Энэхүү сар судлалын автомат станц нь сарны гадаргыг мөргөж сүйрсэн.
Luna 9 - ОХУ сарнаа газардагч - 1,580 кг - (1966 оны 1 сарын 31) Энэхүү станц нь сарны гадарга дээрээс анхны фото зургийг илгээсэн.
Luna 10 - ОХУ сарыг тойрогч - 1,597 кг- (1966 оны 3 сарын 31) Luna 10 одоо ч сарны тойрог замд байгаа.
Surveyor 1 - АНУ сарнаа газардагч - 269 кг- (1966 оны 4 сарын 30) Surveyor 1 нь АНУ-н анхны сарнаа хөнгөн газардагч байв.
Lunar Orbiter 1 - АНУ сарнаа газардагч - 386 кг - (1966 оны 8 сарын 10) Lunar Orbiter 1 нь сарыг тойрон нисэхдээ их хэмжээний фото зураг авсан.
Luna 11 - ОХУ сарыг тойрогч - 1,638 кг - (1966 оны 8 сарын 24) Сарны тойрог замд байгаа.
Surveyor 2 - АНУ сарнаа газардагч - 292 кг- (1966 оны 9 сарын 20) Энэхүү сар судлалын автомат станц нь сарны гадаргыг мөргөж сүйрсэн.
Luna 12 - ОХУ сарнаа газардагч - 1,620 кг - (1966 оны 10 сарын 22) Luna 12 нь сарны тойрог замд байгаа.
Lunar Orbiter 2 - АНУ сарыг тойрогч - 390 кг - (1966 оны 11 сарын 6) Сарыг тойрон нисэхдээ их хэмжээний фото зураг авсан.
Luna 13 - ОХУ сарнаа газардагч - 1,700 кг - (1966 оны 12 сарын 21) Сарны гадарга дээр амжилттай газардсан.
Lunar Orbiter 3 - АНУ сарыг тойрогч - 385 кг (1967 оны 2 сарын 5) Сарыг тойрон нисэхдээ их хэмжээний фото зураг авсан.
Surveyor 3 - АНУ сарнаа газардагч - 283 кг (1967 оны 4 сарын 17) Сарны гадарга дээр амжилттай газардсан.
Lunar Orbiter 4 - АНУ сарыг тойрогч - 390 кг - (1967 оны 5 сарын 4) Сарыг туйл орчмоор нь тойрсон.
 Surveyor 4 - АНУ сарнаа газардагч - 283 кг (1967 оны 7 сарын 14) Энэхүү сар судлалын автомат станц нь сарны гадаргыг мөргөж сүйрсэн.
Explorer 35 - АНУ сарыг тойрогч 104 кг - (1967 оны 7 сарын 19) Бага хэмжээний үнэт мэдээллүүдийг авчирсан.
Lunar Orbiter 5 - АНУ сарыг тойрогч 389 кг - (1967 оны 8 сарын 1) Сарыг тойрон судлахдаа маш олон чухал хэсгүүдийн өндөр чанар бүхий зургуудыг илгээсэн.
Surveyor 5 - АНУ сарнаа газардагч - 279 кг (1967 оны 9 сарын 8) Сарны гадарга дээр амжилттай газардсан.
Surveyor 6 - USA Lunar Soft Lander - 280 kg - (November 7, 1967) Сарны гадарга дээрээс дээж авсан.

No comments:

Post a Comment