Ром-мөнхийн хот

Итали улсын нийслэл Ром хэмээх гайхамшигт хот гурав дахь мянган жилийнхээ босгыг алхаж байна. Анх байгуулагдах vедээ ядуу, жижигхэн байсан хот олон мянган жилийн тvvхэндээ тэмцэл, цэцэглэлт, доройтол бишгvй таарсан оршин суугч иргэдийнхээ эрэлхэг зориг, тэсвэр хатуужлын ачаар бvхнийг даван туулж цэцэглэн хєгжсєєр ирсэн юм. Ром хот хєрш зэргэлдээ омог, аймгуудаа ээлжлэн нэгтгэсээр таван зуун жилийн дараа гэхэд Итали улсыг нийтэд нь захирдаг болсон тєдийгvй тvvний ялгуусан арми омог аймаг, биш бvхэл бvтэн улс орныг байлдан дагуулж эхэлжээ. Ром дэлхийн урлагийн нийслэл болон хувирч vнэтэй захиалга олж авахаар дэлхийн єнцєг бvрээс хосгvй уран гартнууд энд ирж мєнхийн бvтээл туурвидаг болжээ.

Ромын зvрх нь, нийгмийн амьдралын тєв нь Форум талбай байв. Дээр нь сvндэрлvvлсэн Бархасвадь, Юнон, Минервийн сvмvvд, Ромул, Ремтэй хамт зогсож буй хvрэл эм арслан зургаан зуу гаруй жил чимж байгаа, тус хотын байрлаж байгаа 7 дэнжийн хамгийн гол нь болох Капитоли дэнжийн бэлд Форум талбай оршино. Форум талбай нь анхнаасаа тодорхой хvрээгээр хязгаарлагдаж байгаагvй ба дєрвєн талаар нь янз бvрийн барилгууд баригдсаар байсан ч манай эриний ємнєх V1 зууны vеэс уран барилгын ёслолын цогцолбор болон хувирсан тvvхтэй билээ.

Дайснуудыг дийлсэн баатруудад зориулсан хєшєє, дурсгал Форум талбайд маш олон хийгээд хотын оршин суугчид мєнхийн гэж хайрладаг хэдэн зуун настай модод байна. Форум талбайны тєвд жижигхэн байшин байгаа нь Янус бурхны сvм юм. Ромчууд хаа нэгтээ байлдаж байхад тэдэнд туслахаар Янус бурхан очдог гэж билэгшээж энэхvv сvмийн хаалгыг ямагт онгорхой байлгадаг ба байлдаан тулаан дуусахад сая хаалгыг хаадаг уламжлалтай ажээ.

Чулуун хvнд хавтангууд дээр янз бvрийн бурхдад зориулан босгосон сvрлэг гоё багануудтай сvмvvд олон бий. Ромд нийт vндэстний, хотын, айл гэрийн гэсэн бурхдууд тэр ч бvv хэл ишиг хамгаалдаг, хогийн євсийг устгадаг гэсэн тусгай зориулалтын бурхад ч бий. Гэвч хотын иргэд шашин шvтлэгийн талаар тааруу байдаг нь хачирхалтай.

Сvмvvдийн дотор єндєр бємбєгєр оройнуудын дор хvрэл, гантигаар урласан, болор юм уу єнгєт vнэт чулуу шигтгэж хийсэн нvдтэй ихэмсэг дvр тєрхтэй бурхад болон ертєнцийн мєнх бусыг vзvvлснийхээ дараа бурхан гэж хvндлэгдсэн хаадын баримлууд байна.

Капитолийн эгц эрэгтэй дэнж дээрээс Форум талбай руу зvсэн орсон цайз шиг хэлбэртэй нэгэн байшин байгаа нь Итали улсын “Табулярий” хэмээх архив ажээ. Ромчууд тvvхийг дээд зэргээр хvндэтгэж хот, улсынхаа тєдийгvй хувь заяаны эрхээр холбогдож байсан бусад ард тvмэн, омгийн дэлгэрэнгvй тvvхийг хойч vедээ vлдээснийг энэхvv архивт хадгалагдаж байгаа тоймгvй их бичиг баримт шvvхийн тэмдэглэл, гэрээ, чухал баримт бичгvvд гэрчилнэ.

Форум талбайд ромчууд ариун гэж ямагт хvндэтгэн vзсээр ирсэн галын эм бурхан Вестийн дугуй сvм байна.

Форум талбайд тvvхийн бvхий л vеийн туршид єдєржин шєнєжин vйл явдал єрнєж энд наймаа арилжаа хийж шvvх хурал зарлаж улс тєрийн намууд тэмцэлдэн Ромын эзэнт гvрний хувь заяаг шийдэж уран илтгэгчид оюун ухаанаараа цэц булаацалдаж хотын иргэд албан тушаалтнуудыг сонгож ялалт байгуулсан цэргийн жанжнууд аян дайны олз болох vнэт эрдэнэс, боолууд авчирч Грекээс булаан авчирсан хосгvй нандин бvтээлvvдийг дэлгэн олон тvмэнд сонирхуулдаг байжээ.

Форум талбай ийнхvv барилга, сvмvvд тєдийгvй нэрт хvмvvс, цэргийн жанжнуудын баримлуудаар дvvрчээ. Он жилvvд єнгєрч Ром хот єргєжин тэлсээр, Форум талбайны эргэн тойронд нийтдээ хааны гэж нэрлэгдсэн шинэ талбайнууд бий болжээ.

Манай эриний ємнєх нэгдvгээр зуунд Юлий Цезарь тєв дунд нь Цезарын сvм байрлуулсан тэгш єнцєгт хэлбэртэй хашаа байгуулсан бол Август, Веспасиан хаад мєн шинэ талбай, хоёрдугаар зууны эхээр Траян хаан 38 метр єндєр дэнжийг тэгшилж Ром хотод гайхагдах хамгийн том, vзэсгэлэн тєгс талбай барих зарлиг гаргаж Дамаскаас ирсэн уран барилгач Аполлодор 107-113 онуудад асар том талбай байгуулжээ.

Сиймхийтэй цул бєсєл чулуугаар хийсэн бараг 7 давхар байшинтай єндрєєрєє тэнцэх ягаан саарал єнгийн хэрмэн хананд цагаан гантигаар Ялалтын хаалга гаргажээ. Энэхvv Ялалтын хаалга, нь гурван хэсгээс бvрдэх ба дундах хаалга нь хамгийн том, нєгєє хоёр нь арай жижигхэн ажээ.

Талбайны голд сиймхийтэй боржин тавцан дээр алтадсан хvрлээр урласан ч алтны том хэлтэрхийгээр цутгасан мэт сэтгэгдэл тєрєх морь унасан Траян хааны баримал байна. Уран барималчид хааны царайг догшин ширvvн ч єршєєнгvй, бодлого ширсон дvр тєрхтэй, хацар, уруул, дvгрэг хэлбэртэй эрvv, єргєн дух, том нvдийг гайхам тод дvрсэлсэн байна. Уран барималч Аполлодор уран баримлуудын талбайны хэсэг биш, талбай алтадсан баримлуудад зориулэн дэвссэн хивс мэт сэтгэгдэл тєрvvлэхээр бvтээжээ. Алтадмал ихэмеэг баримлын дэргэд байхад яагаад ч юм сэтгэл тайвуун болно. Хашаа мэт санагдах хэрмэн хананы цаана Ром хотын хамгийн том талбай байна гэхэд итгэмгvй ажээ. Чухамдаа тэнд худалдаа арилжаа хийдэг танхим, шvvгчид суудаг вандан сандлууд бий.

Тэнд Ульпий хааны (Ульпий гэж Траяны хаан хоёр дахь нэр) байна. Аян дайнаас авчирсан олзоор тансаг чимэглэсэн бунхан олон ч Ром хотод єєр хаана ч байхгvй бvvдгэр шилтэй цонхоор хурээлvvлсэн хvрэл хавтсаараа энэ бунхан хамгийн vзэсгэлэнтэй нь билээ. Ульпийн бунхны асар том танхимын Ливаны уулнаас авчирсан хамгийн єндєр хуш модуудаар чимэглэсэн тааз, олон тооны чамин баримлуудаар гоёсон дээвэр нь тvймэрт шатжээ.

Уран барилгач Аполлодор бунхны барилгыг талбайд хєндлєн байрлуулж тvvний ар талд Ялалтын хаалга, хааны барималтай нэгэн шугамд Траян хаанд зориулсан Ялалтын баганыг дэнжийн орой дээр босгожээ. 38 метр єндєр энэ багана нь дээр нь талбайг барьсан дэнжийн єндрийг санагдуулна. Дээр нь хvрлээр цутгаж алтадсан хааны зогсож байгаа барималтай энэ баганыг мушгиа шаттай цамхаг гэж бас нэрлэнэ. .

Ялалтын баганы хананд дэлхийд хамгийн гайхамшигтайд тооцогдох товгор гантиган зураг сийлжээ. Уран барималчид Траян хааны Дунай мєрний зvгт хийсэн аян дайныг дvрслэх зорилгоор уг зурагт цайзны хэрмэн хана, цамхагийг босгож байгаа, цэргvvд хуарагнан байрлаж байгаа болон Дунай мєрєн дээгvvр модон гvvрийг барьж байгаа vйл явдлыг харуулжээ. Уул зурагт тэрчилэн жагсаалд байгаа болон марш vйлдэж байгаа явган цэрэг, байлдаж байгаа болон амарч байгаа морин цэргvvд, байлдааны усан хєлгvvд, чулуун бємбєг шидэгч, цайзын хэрэм давах шат, цэргийн зєвлєлийн хуралдаан, ялалтаа тэмдэглэж байгаа арми зэргийг мєн дvрсэлжээ. Энэ зурагт Траян хааныгжаран удаа гаргажээ.

Коллизейн задгай театрын цаад талд таван давхар байшин шиг єндєр шоо хэлбэрийн сvрлэг барилга харагдана. Бортого хэлбэртэй таазтай энэхvv гантиган шоо барилга дотор єргєн хаалгаар нь ороход
гантиган шоог нvхлэн гаргасан нуман хаалганы дээр дєрвєн морь хєллєсєн тэргийг жолоодож байгаа бурхны баримал байна. Энэ бол Тити хааны баримал ажээ. Манай эриний 70 онд Веспасиан хааны хvv, ирээдvйн хаан Тит Флавий алтадсан тэрэг жолоодон ялагчдын жагсаалыг тэргvvлэн Ром хотод орж ирж байгааг нуман хаалганд товгор дvрсээр гаргажээ. Хvзvvндээ ялалтын лаврын титэм углан зvvсэн, байлдан дагуулсан хотуудын нэрс бvхий бичиг барьсан торгон цэргvvдийн араас олзны боолчуудын цуваа хєвєрч байгааг мєн дvрсэлжээ.

Тибр мєрний баруун эрэг дээр Хаадын бунхан буюу барьсан "хvнийнхээ нэрээр Андрианы цамхаг гэж алдаршсан Гэгээн Найдангийн цайз байна. Ромын хамба лам ХV1 зууны vед цайзын орой дээр байсан Андрианы баримлыг V1 зуунд Ром хотод гарсан тахлыг зогсоож чадсан тэр vеийн хамба лам Архангел Михаилийн гантиган баримлаар сольсон ажээ. Ард тvмнээ аймшигт тахлаас аврахдаа хэрэглэж байсан бурхны зураг Эх Дагина Мажиорийн бунханд хадгалагдаж байдаг.