Их хvрээ 1640-1855 оны хооронд нийтдээ 28 удаа нvvж байсан гэдэг эрдэмтэдийн судалгаа байдаг. Улаанбаатар хотын vvсэл хєгжлийг дараахь шатанд хувааж vзэж болох юм. Нvvдлийн єргєє /1639-1778/ 1639 онд одоогийн Євєрхангай аймгийн Бvрд сумын нутагт Цагаан нуур буюу Ширээт нуур гэдэг газар шашны тэргvvнээр Занабазарыг єргємжлєхдєє тvvнд зориулж Орд-Єргєєг байгуулж єгчээ. Энэ єргєє нь єнєєгийн Монгол улсын нийслэл Улаанбаатар хотын vvсэл болсон гэж vздэг.
1640-1778 оны хооронд Єргєє хот єргєжин тэлж Их хvрээ болсон байна. Єргєє нь:- Монголын шарын шашны тєв- Халх Монголын улс тєрийн тєв - Гадаад дотоодын худалдааны чухал зангилаа голомт болж байсан байна. Єєрєєр хэлбэл, Єргєє нь жинхэнэ хот болон хувирах хєгжлийн шинэ vедээ орсон байна. Их хvрээ /1778-1910/ Энэ vеийн гол онцлог нь Их хvрээ суурьшиж хот болон хєгжиж эхэлсэн явдал юм. Их хvрээ 1778 онд одоогийн Улаанбаатар хотын тєв хэсэг байгаа Сэлбийн голын хєндийд бууснаас хойш суурьшиж эхэлсэн гэдэг. Монголын урчууд сvм дуганыг барьж байгуулахдаа vндэснийхээ барилга ялангуяа гэрийн уламжлалыг чадамгай ашиглан хєгжvvлсний зэрэгцээ Хятад, Тєвд уран барилгын уламжлалаас хэрэглэж байжээ.
XIX зууны vед Их хvрээ зєвхєн шашны тєв тєдийгvй Монгол орны улс тєр, засаг захиргаа, соёлын чухал тєв, худалдаа харилцааны том зангилаа болж жинхэнэ хот болон хувирсан. Энэ vед Их хvрээний нийт хvн ам 15-20 мянга орчим байсан болов уу гэж vздэг. Их хvрээ хотод Гандан, Зvvн хvрээ, Баруун дамнуурчин, Маймаа хот, Консул сайдын яам, Дамбадаржаа зэрэг газрууд хамаарагдаж байсан байна. Их хvрээ нь XIX зууны эцэс гэхэд монгол орны шашин, улс тєр, худалдаа, vндэсний болон нийгмийн зєрчил тэмцлийн гол зангилаа тєв болж чадсан юм. Нийслэл хvрээ /1911-1921/ Сэргээн байгуулагдсан Монгол улсын нийслэл болсон vе.
Нийслэл хvрээ улс орны амьдралд онцгой vvрэг гvйцэтгэх болсон. Улаанбаатар хот /1921 оноос одоо хvртэл/ 1924 оны 10 дугаар сарын 29-ний єдрийн 14 дvгээр хуралдаанаар нийслэл хотыг улсын нийслэл хот гэдгийг давтан хуульчилж хотын нэрийг Улаанбаатар хот хэмээн єєрчлєхєєр болсон. 1954 онд анх удаа Улаанбаатар хотыг хєгжvvлэх 20 жилийн хэтийн ерєнхий тєлєвлєгєєг боловсруулж хэрэгжvvлж эхэлсэн. 1990-ээд оны зун монголд анх удаа олон намын оролцоотой ардчилсан сонгууль явагдсан. Энэ сонгуулийн vр дvнд монголд анхны байнгын ажиллагаатай, олон намын бvрэлдэхvvнтэй парламент Улсын бага хурал байгуулагдсан. 1992 онд Монгол улсын шинэ vндсэн хууль (4 дэх) батлагдсан. Монгол улсын Vндсэн хуулинд “Монгол улсын нийслэл нь Улаанбаатар хот мєн” гэж заасан юм. Нийслэл нь єєрийн туг, бэлэг тэмдэгтэй.
Хотын дарга нар - Моононгийн Баяр 1924-1926 он - Санжийн Батсvх 1926-1927 он - Дуламжавын Гомбожав 1927-1929, 1930-1931, 1936-1939 он - Ламжавын Мижиддорж 1929-1930 он - Бадамын Цэдэндамба 1931-1932 он - Єлзийн � авдан 1932.07.04-08.27 - Дансранбилэгийн Догсом 1932-1933 он - Дамдингийн Чимэддаваа 1933-1936 он - Лодойн Тавхай 1939.05-11 - Єлзийцогтын Мажиг 1940-1941 он - Ломбодонойн Дамдин 1941. 07-08 - Эрэндоогийн Лувсаннаваан 1941. 09-11 он - Содномын Шагдар 1942-1944 он - Гvндийн Багаа 1944-1956 он - Бадрахын Ламзав 1956 он - Будын Батжаргал 1956-1959 он - Санжийн Батаа 1959-1962 он - Мангалжавын Лувсанчоймбол 1962-1965 он - Догсомын Цэдэв 1965-1971 он - Сономын Лувсангомбо 1971-1972 он - Сvрэнжавын Балбар 1972-1976 он - Очирын Цэнд 1976-1978 он - Самбуугийн Мєнхжаргал 1978-1990 он - Лхамсvрэнгийн Энэбиш 1990-1992 он - Цэрэндэмбэрэлийн Баасанжав 1992-1996 он - Жанлавын Наранцацралт 1996-1998 он - Миеэгомбын Энхболд 1999 он-2005 он -Цогтын Батбаяр 2005 он-2007 он - Тvдэвийн Билэгт 2007-2008 он
Улаанбаатар хот нь Хатан Туулын хєвєєнд, Хан Богдын хормойд Монгол улсын тєвийн бvсэд, далайн тvвшнээс 1350 м-т оршдог, 470 000 га нутаг дэвсгэртэй. Нутаг захиргааны хувьд 9 дvvрэг, 132 хороодод хуваагддаг. Нийслэлийн сvлд тэмдэг Нийслэлийн сvлд тэмдэг нь мєрєвчит дугуй дvрсний тєвд байрласан Богдхан уулын уламжлалт шvтээн Хангарьд байна. Хангарьд нь бат тvвшин эрэмгий байдлыг илэрхийлж Нийслэл хот єргєжин хєгжиж алдар нэр нь тив дэлхийд мандан бадрахын утга санааг агуулна.
Нийслэлийн сvлд тэмдэг Хангарьд нь магнайдаа тєрт ёс, эрдэм мэдлэгийн бэлгэдэл соёмботой, баруун гартаа тvмэн олондоо vvд хаалгаа цэлгэр сайхнаар нээж єєдлєн дэвшихийн санааг илэрхийлсэн очир бариулт тvлхvvртэй, зvvн гартаа энэлэн vгvй ариун тэгш оршихуйн баталгаа бадам цэцгийг нандигнан барьж, аливаа хорын vндсийг эгнэгт устган дарах санааг гишгэн зогсож буй могойгоор илэрхийлсэн байна. Нийслэлийн туг нь мєнх хєх тэнгэрийн єнгєтэй байна. Хєх дэвсгэр дээр Нийслэлийн сvлд тэмдгийг цагаан торгоор дvрслэн алтлаг єнгийн утсаар зээглэн урлана.
Нийслэлийн туг нь Нийслэлчvvд ариун цагаан сэтгэлээр тєрт ёсоо дээдлэн, мандан бадрахын утга санааг бvхэлдээ агуулна. Тугны єргєн, урт нь 1:1,5-ын харьцаатай байна. Хvн ам 2007 оны 4 дvгаар сарын байдлаар, Улаанбаатар хотын хvн ам нь 1000000 боллоо, vvнээс эмэгтэй нь 472670, эрэгтэй нь 442861 байгаа нь нэг км.кв нутаг дэвсгэрт 195 хvн ногдож байна. Нийт хотын хvн амын 67%-ийг 35-аас доош насны залуучууд эзэлдэг бєгєєд vvнээс 30% нь 16-аас доош насны хvvхдvvд байна. Цаг агаар Улаанбаатар хот нь 4 улиралтай. Жилийн дундаж хур тунадас нь 242.7 мм Жилийн дундаж чийгшилт 69% Агаарын дундаж температур 2.2єС Улаанбаатар хотын хаврын улирал нь 5 сарын дунд хvртэл vргэлжлэх бєгєєд дунджаар 5єС, хаврын цагтаа модны навчис цэцэгс дэлгэрсэн сайхан дулаахан єдрvvдтэйгээс гадна хавсарга тавьсан сэрvvхэн ч єдрvvдтэй. Мєн гэнэт цасан шуурга ч тавьж мэднэ. Харин зуны улирал нь дунджаар 15єС дулаан, бороотой, зарим тохиолдолд гэнэтийн мєндєр ч ордог. Намрын улиралд нарлаг налгар єдрvvд удаанаар vргэлжилдэг бєгєєд дундаж дулаан нь 7єС. Мододын навчис шарлаж, аажмаар хvйтрэн цас аажмаар орж хэлдэг. Ихэвчлэн Улаанбаатар хотод маш хvйтэн євєл болдог. Дундаж температур нь -19єС хvрдэг. Євєл хэдийгээр хvйтэн ч ямар ч vvлгvй нарлаг єдрvvд мєн болдог.Улаанбаатар хотын барилга байгууламж, замын сvлжээ, эдийн засаг, аялал жуулчлал єдрєєс єдєрт єргєжин хєгжиж байхын сацуу vндэсний уламжлалт єнгє тєрхєє хадгалсаар ирсэн тvvхтэй хот юм.
No comments:
Post a Comment